Podobnie jak Trylogia Henryka Sienkiewicza opera Straszny dwór Stanisława Moniuszki jest jednym z głównych przęseł polskiej kultury spinających ze sobą Pierwszą i Drugą Rzeczpospolitą, Wolność z Niepodległością. W swojej książce Jacek Kowalski nie tylko ukazuje genezę opery i liczne przekształcenia jej formy – dokonywane zarówno pod presją zaborcy, jak i pod kątem wymogów gatunku i potrzeb sceny. Wiele uwagi poświęca też recepcji, która pomaga ustalić rangę utworu i jego rolę w odzyskiwaniu niepodległości. „Po drodze” Kowalski podejmuje zagadnienia nieoczywiste, budzące spory, a wynikające generalnego spojrzenia na kulturę i mentalność ludzi XIX wieku, np. kwestię biedermeieru i sarmatyzmu (neosarmatyzmu), i pytanie, która z tych „etykiet” światopoglądowych, obyczajowych i estetycznych lepiej przystaje do wzmiankowanego czasu…
Gawędziarski, żywy tok wywodu pozwala Kowalskiemu finezyjnie spajać ze sobą różne porządki i wątki, cytować prasę z epoki i scena po scenie komentować libretto opery. Autor opracowania skrupulatnie przy tym przedstawia historię tekstu i jego różnych warstw i wersji, celnie objaśnia ingerencje cenzorskie.Wydawnictwo zawiera płytę CD z bodaj najsłynniejszym nagraniem opery Moniuszki z 1965 roku, z udziałem m.in. Haliny Słonickiej, Andrzeja Hiolskiego i Bernarda Ładysza.